واکسیناسیون بخشی از مراقبت‌های پزشکی کودکان است که از بدو تولد نوزاد شروع می‌شود و در دوران کودکی نیز ادامه پیدا می‌کند. انجام واکسیناسیون، نوزادان و کودکان را در برابر برخی از بیماری‌های جدی ایمن می‌کند. در این مطلب می‌توانید با چگونگی عملکرد واکسن‌ها و زمان مناسب برای تزریق واکسن‌های مختلف در سن‌های متفاوت کودکان آشنا شوید.
چگونگی عملکرد واکسن‌ها
ایمن‌سازی در برابر برخی از بیماری‌ها از طریق واکسن‌هایی انجام می‌شود که از نسخۀ ضعیف یا کشته‌شدۀ باکتری یا ویروس‌هایی که باعث یک بیماری خاص می‌شوند، ساخته شده‌اند. وقتی این ویروس‌ها و باکتری‌های تغییریافته به بدن کودک تزریق شود یا به صورت خوراکی مصرف شود، سیستم ایمنی کودک حمله‌ای را شروع می‌کند که بدن را تحریک به تولید پادتن آن می‌کند.
این پادتن‌ها در بدن کودک فعال باقی می‌مانند تا در صورت لزوم آمادۀ مبارزه با بیماری واقعی باشند. برای مثال اگر سیاه‌سرفه در محل زندگی شما شیوع پیدا کند، کودکی که واکسن آن را زده است، بسیار کمتر از کودکان واکسینه‌نشده، احتمال ابتلا به این بیماری را دارد.
اگر فرزند شما از زمان‌بندی واکسیناسیون خود با توجه به سنی که دارد عقب است یا شرایط خاصی دارد، مانند نوزادان زودرس یا مبتلایان به بیماری‌های نقص ایمنی، باید حتماً از پزشک کودک در مورد رسیدن به زمان مناسب تزریق آن سؤال کنید. همچنین مهم است که پزشک را از سابقهٔ واکنش‌های حساسیتی به دنبال واکسیناسیون در نوبت‌های قبلی نوزادان و کودکان مطلع کنید تا واکسیناسیون این کودکان با تغییرات لازم انجام شود.
واکسن‌های بدو تولد
برای برخی بیماری‌های خاص واکسن‌هایی وجود دارد که از بدو تولد نوزاد شروع می‌شود و تا سال‌های بعدی زندگی او ادامه دارد. واکسن‌هایی که در بدو تولد نوزاد در بیمارستان برای او تجویز و تزریق می‌شود شامل موارد زیر است:
- ب ث ژ؛ BCG یا واکسن سل
- هپاتیت B
- قطرهٔ خوراکی فلج اطفال
واکسن پنج‌گانه یا پنتاوالان
واکسن پنج‌گانه جایگزین اولین واکسن سه‌گانۀ کودکان شده است که شامل ترکیب واکسن‌های سه‌گانه یعنی دیفتری، سیاه‌سرفه و کزاز همراه با واکسن هپاتیت B و واکسن هیب Hib، که برای پیشگیری از هموفیلوس آنفلوانزی نوع B است. دریافت این واکسن‌ها که به مجموع آنها پنتاوالان گفته می‌شود، در سه نوبت به ترتیب زیر انجام می‌شود و کودکان را در برابر پنج این بیماری ایمن می‌کند:
به‌طورکلی واکسن پنج‌گانه برای کودکان دو تا ۵۹ ماه و کودکان با نقص ایمنی قابل تجویز است. از پنج سالگی به بعد به جای واکسن پنج‌گانه، واکسن سه‌گانه مجدداً تزریق می‌شود. همانند واکسن‌های سه‌گانه، تزریق این واکسن‌ها باعث عوارض جدی نمی‌شود. تب، قرمزی، تورم، درد در محل تزریق طبیعی و ممکن است تا سه روز از زمان تزریق ادامه داشته باشد. تنها در صورت واکنش حساسیتی شدید در نوبت‌های قبلی تزریق، دُز بعدی نباید تزریق شود. برای تخفیف عوارض هم، مثل واکسن‌های سه‌گانه می‌توان از استامینوفن اطفال و مشخصاً طبق دستوری که پزشک داده است استفاده کرد.
در برخی کشورها یک نوبت یادآور واکسن پنج‌گانه نیز در سن بالای یک سال تزریق می‌شود، ولی در حال حاضر تزریق دز یادآور برای کودکان بالاتر از یک سال در ایران به تصویب نرسیده است.
واکسن سه‌گانه
واکسن سه‌گانه که حاوی سه واکسن دیفتری، کزاز و سیاه‌سرفه است، تا قبل از جایگزینی واکسن‌های پنج‌گانه در ایران در سن‌های دو، چهار، شش و ۱۸ ماهگی و سپس در شش سالگی تزریق می‌شد. در حال حاضر، واکسن سه‌گانه در قالب واکسن پنج‌گانه در دو، چهار و شش ماهگی تزریق می‌شود و به شکل سه‌گانه فقط در سن‌های ۱۸ ماهگی و شش سالگی تزریق می‌شود. به‌طورکلی، زمان‌بندی دریافت این واکسن به ترتیب زیر است:
- در دو ماهگی؛ به عنوان بخشی از واکسن پنج‌گانه
- در چهار ماهگی؛ به عنوان بخشی از واکسن پنج‌گانه
- در شش ماهگی؛ به عنوان بخشی از واکسن پنج‌گانه
- ۱۸ ماهگی
- شش سالگی
هپاتیت A
واکسن هپاتیت A برای محافظت در برابر بیماری هپاتیت A است که می‌تواند منجر به هپاتیت ناشی از بیماری کبد شود. دریافت واکسن هپاتیت A هنوز در برنامهٔ واکسیناسیون کودکان در ایران وجود ندارد و لازم است برای دریافت آن برای کودک خود با پزشک اطفال کودکتان صحبت کنید. زمان دریافت این واکسن به شکل زیر است:
- بین ۱۲ و ۲۳ ماهگی، شامل دو تزریق که بین آنها ۶ تا ۱۸ ماه فاصله باشد.
واکسن هپاتیت B
واکسن هپاتیت B نیز که یک نوبت آن در بدو تولد و در بیمارستان به کودک زده می‌شود، طی نوبت‌های دیگری، به عنوان بخشی از واکسن پنج‌گانه برای محافظت در برابر هپاتیت B تزریق می‌شود. به‌طورکلی این واکسن به ترتیب سنی زیر تزریق می‌شود:
- در بدو تولد
- دو ماهگی؛ به عنوان بخشی از واکسن پنج‌گانه
- چهار ماهگی؛ به عنوان بخشی از واکسن پنج‌گانه
- شش ماهگی؛ به عنوان بخشی از واکسن پنج‌گانه
واکسن هیب Hib
واکسن هیب Hib برای محافظت در برابر هموفیلوس آنفلوانزای نوع Bکه می‌تواند به مننژیت، ذات‌الریه و التهاب اپیگلوت منجر شود و طی چند نوبت به عنوان بخشی از واکسن پنج‌گانه و در سن‌های زیر تزریق می‌شود:
- در دو ماهگی؛ به عنوان بخشی از واکسن پنج‌گانه
- در چهار ماهگی؛ به عنوان بخشی از واکسن پنج‌گانه
- در شش ماهگی؛ به عنوان بخشی از واکسن پنج‌گانه
این نوع آنفلوانزا بیشتر کودکان سن زیر پنج سال را مبتلا می‌کند و کودکان بالای پنج سال و بزرگسالان معمولاً نیازی به دریافت آن ندارند و تزریق آن فقط در صورت داشتن شرایط خاص و در افراد بزرگ‌تر از پنج سال با تشخیص پزشک درخواست می‌شود.
با توجه به نام تجاری و برند واکسن تزریقی در دو و چهار ماهگی، ممکن است دیگر نیازی به تزریق این واکسن در شش ماهگی نباشد که لازم است حتماً توسط پزشک کودک بررسی شود. همچنین ممکن است این واکسن غیر از دو ماهگی که به عنوان بخشی از واکسن پنج‌گانه تزریق می‌شود، در هر کدام از سن‌های ذکرشدهٔ بعدی در ایران تجویز نشود که در این مورد نیز لازم است برای اطمینان نظر پزشک کودکتان را جویا شوید.
قطره و واکسن فلج اطفال؛ OPV و IPV
از تاریخ اول بهمن ماه ۱۳۹۷ تا آخر بهمن ماه ۱۳۹۷ قرار شد که تمام کودکان متولدشده از تاریخ یکم فروردین ماه ۱۳۹۵ تا شهریور ماه ۱۳۹۷ در ایران، یک دز واکسن تزریقی سه سروتیپی دریافت کنند اما این خبر باعث نگرانی‌ها و سؤالاتی برای والدین شد. برای روشن شدن این مطلب و قبل از هر چیز باید گفت که اگر فرزند شما جزء متولدهای سال ۱۳۹۵ و بعد از آن است، باید با یک مرکز بهداشت نزدیک محل زندگی‌تان یا مطب پزشک کودکتان تماس بگیرید و زمان مشخص مراجعه برای تزریق واکسن فلج اطفال کودکتان را بپرسید تا فرزندتان بتواند به‌موقع این واکسن را دریافت کند.
اما به‌طورکلی، در حال حاضر هنوز در ایران دو نوع واکسن فلج اطفال وجود دارد؛ واکسن خوراکی و تزریقی. برای کودکانی که اکنون در ایران متولد می‌شوند هر دو نوع این واکسن‌ها در زمان‌های مشخص مورد استفاده قرار می‌گیرد. واکسن خوراکی فلج اطفال که به قطرۀ فلج اطفال یا OPV شناخته می‌شود حاوی ویروس زنده و ضعیف‌شده است. OPV در ایجاد ایمنی علیه ویروس فلج اطفال بسیار مؤثر است. با این وجود، دریافت آن در موارد بسیار نادر ممکن بود منجر به فلج شود. اما نوع تزریقی واکسن فلج اطفال یا همان IPV، حاوی ویروس غیرفعال‌شده یا به اصطلاح کشته‌شدۀ فلج اطفال است. در واکسن‌های تزریقی هیچ گونه خطر ابتلا به ویروس از محیط یا از ویروس موجود در واکسن وجود ندارد. بنابراین در کودکانی که دچار نقص ایمنی جدی هستند با توجه به تشخیص پزشک ممکن است قطرۀ خوراکی فلج اطفال داده نشود و فقط واکسن تزریقی آن مصرف شود. به عنوان جمع‌بندی واکسن تزریقی و خوراکی فلج اطفال در کودکان طبق زمان‌بندی زیر دریافت می‌شود:
- قطرهٔ خوراکی فلج اطفال
- واکسن تزریقی فلج اطفال
دادن قطرۀ خوراکی فلج اطفال به کودک در سن‌های زیر انجام خواهد شد:
- بدو تولد
- دو ماهگی
- چهار ماهگی
- شش ماهگی
- ۱۸ ماهگی
- شش سالگی
واکسن تزریقی فلج اطفال طبق زمان‌بندی زیر برای کودکان تزریق می‌شود:
- چهار ماهگی
- شش ماهگی
واکسن HPV
واکسن HPV برای محافطت در برابر پاپیلوماویروس انسانی تزریق می‌شود که شایع‌ترین بیماری انتقالی از طریق فعالیت جنسی و یکی از علل زگیل‌های تناسلی و سرطان‌های رحم، مقعد و گلوست.
کودکان ۱۱ تا ۱۲ ساله می‌توانند دو دز واکسن را در فاصله‌زمانی شش تا ۱۲ ماه دریافت کنند. این واکسن همچنین می‌تواند در سن ۹ سالگی تزریق شود. کودکانی که سری واکسن‌ها را تا ۱۵ سالگی دریافت نکرده‌اند، می‌توانند از برنامهٔ تزریق سه دزی با فاصله‌زمانی شش ماهه استفاده کنند.
تمام افراد تا سن ۲۶ سالگی بهتر است این واکسن را دریافت کنند. به‌طورکلی، احتمال مواجهه با این ویروس با شروع فعالیت جنسی و افزایش سن بیشتر می‌شود و اثربخشی واکسن هم کمتر خواهد بود. همچنین نتایج تحقیقات حاکی از این است که تزریق واکسن در سن‌های کمتر با تولید بیشتر آنتی‌بادی همراه است. این باعث می‌شود که در صورت مواجهه با این ویروس، افراد به طور مؤثرتری در برابر آن محافظت شوند و به جای سه دز نیاز به دو دز تزریق داشته باشند. این واکسن در داروخانه‌ها موجود است. برای درخواست تجویز آن با پزشک کودکتان مشورت کنید.
واکسن آنفلوانزا
ویروس آنفلوانزا یک عفونت تنفسی است که به دستگاه تنفسی حمله می‌کند و می‌تواند باعث عوارض جدی، به ویژه در کودکان شود. تزریق واکسن آنفلوانزا بهترین راه برای پیشگیری از ابتلا و محافظت از عوارض شدید بیماری است. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) دریافت واکسن آنفلوانزا را برای تمامی کودکان شش ماهه و بزرگ‌تر را توصیه می‌کند.
برای محافظت در برابر آنفولانزای فصلی و در ایران معمولاً در شهریور ماه تزریق می‌شود و لازم است در مورد تزریق آن با پزشک کودکتان مشورت کنید. همان‌طور که گفته شد، زمان تزریق این واکسن معمولاً از شش ماهگی به بعد است و سپس هر سال در اول پاییز یا اوایل زمستان تزریق خواهد شد.
برای بیشتر بچه‌ها یک دز و دو دز برای بچه‌های شش ماهه تا هشت ساله که واکسن آنفلوانزا را برای اولین بار می‌زنند یا قبلاً فقط یک دز از واکسن را دریافت کرده‌اند که بین تزریق این دو دز باید حداقل ۲۸ روز فاصله باشد.
واکسن MMR
واکسن MMR برای مقابله با سرخک، اوریون و سرخجه و در دو نوبت تجویز و به ترتیب زمانی زیر تزریق می‌شود:
- ۱۲ ماهگی
- ۱۸ ماهگی
واکسن پنومنوکوک یا PCV
واکسن پنومنوکوک یا PCV برای محافظت در برابر بیماری پنومنوکوکی که منشأ باکتریایی دارند و می‌تواند به مننژیت، ذات‌الریه و عفونت‌های گوش منجر شود، تجویز خواهد شد. دو نوع واکسن پنوموکوک وجود دارد که به پیشگیری از این بیماری‌ها کمک می‌کند. یکی واکسن‌های کنژوگه پنوموکوک (PVC13 ،PVC15 ،PVC20) و دیگری واکسن پلی ساکارید پنوموکوک (PPSV23).
به توصیهٔ CDC، تمام کودکان کمتر از پنج سال و بزرگسالان ۶۵ سال یا بیشتر و افراد با شرایط خاص سلامت، علیه بیماری‌های پنوموکوک واکسینه شوند. در شرایط خاص، سایر کودکان و بزرگسالان نیز باید واکسن پنوموکوک را دریافت کنند. برای کودکان در سن‌های دو ماهگی، چهار ماهگی، شش ماهگی و بین ۱۲ و ۱۵ ماهگی، واکسن کونژوگه پنوموکوک (۱۳PVC) یا پر‌ونار ۱۳ (PREVENAR 13) تزریق می‌شود که از ۱۳ سویه باکتری‌های پنوموکوک که باعث عفونت شدید در کودکان می‌شود محافظت می‌کند. پس به شکل کلی زمان‌بندی تزریق این واکسن به ترتیب زیر است:
- دو ماهگی
- چهار ماهگی
- شش ماهگی
- بین ۱۲ و ۱۵ ماهگی
واکسن آبله‌مرغان
دریافت واکسن آبله‌مرغان در برنامهٔ واکسیناسیون کودکان در ایران وجود ندارد، ولی از آنجا که بیشتر کودکان تا ۱۰ سالگی آبله‌مرغان نمی‌گیرند و ابتلا به این بیماری در بزرگسالی ممکن است خطرات بیشتری داشته باشد، لازم است در مورد دریافت این واکسن به شکل خصوصی با پزشک کودک خود مشورت کنید. اما به‌طورکلی دریافت واکسن آبله‌مرغان در کودکان، نوجوانان و بزرگسالانی که هرگز مبتلا نشده و واکسینه هم نشده‌اند انجام می‌شود. به شکل خلاصه، سن دریافت واکسن آبله‌مرغان به شکل زیر است:
- بین ۱۲ و ۱۵ ماهگی
- بین چهار و شش سالگی
یادآوری مجدد
غیر از واکسن آبله‌مرغان، واکسن Hibکه در ایران فقط در دو ماهگی و به عنوان بخشی از واکسن پنج‌گانه تزریق می‌شود و در زمان‌های دیگر ممکن است در ایران تجویز نشود، واکسن روتاویروس و هپاتیت A نیز برای کودکان در ایران تجویز نمی‌شود که بهتر است سؤالات خود و لزوم دریافت آنها را برای فرزندتان از پزشک کودکتان جویا شوید. همچنین در مورد لزوم دریافت واکسن HPV برای کودکان نیز با پزشک مشورت کنید.
دیدگاه خود را بنویسید